İmamzadə

Abidəyə dair tarixi məlumatlar: "İmamzadә" vә ya "Göy imam" kimi tanınan dini-memarlıq kompleksi Gәncәçayın sağ sahilindә yerlәşir. Müxtəlif dövrlәrdә әtrafında müxtəlif tikililər inşa edildiyi üçün abidə memarlıq kompleksinә çevrilib.

Kompleksә bağlı tikililәrin sırasında memarlıq baxımından әn dәyәrlisi İmamzadә İbrahimin türbәsi vә hәyәtin darvazasıdır. İbrahim VIII әsrdә vəfat etsə də, tədqiqatçılar memarlıq quruluşuna görə türbәni XVII-XVIII әsrlərә – Sәfәvilәr dövrünә aid edirlər. Türbәnin kaşılı günbәzi vә barabanı isə XIX әsrdә Yadigarzadә adlı şəxs tərəfindən әlavә olunub.

İmamzadә türbәsi Azәrbaycanın XVI-XIX әsrlәr memarlığının tәdqiqində xüsusi әhәmiyyәt kəsb edir. Burada Tәbriz vә Aran memarlıq mәktәblәrinin әlaqәsindәn gәlәn sintez mövcuddur. Türbәnin içində olan kitabәdən aydın olur ki, oradakı qәbir beşinci imam Mәhәmmәd Bağırın oğlu hicri 120-ci ildә (miladi 738) vәfat etmiş İbrahimә aiddir.

Türbәnin xalq arasında işlәnәn digәr adı isә “Göy imam”dır. Bu isә XIX әsrdә tәmir edilmiş günbәzin firuzәyi rәngi ilə bağlıdır. Mütəxəssislər abidəni qüllәvarı türbәlәr sinfinә aid edirlər. Qeyd olunur ki, öncә düzbucaqlı korpus inşa edilib, sonralar ona üç tәrәfdәn divar әlavә olunaraq qalereya yaradılıb. Türbәnin tektonik quruluşunda Azәrbaycanda çox az rast gәlinәn altıbucaqlı günbәzaltı konstruksiyadan istifadә olunub. Daxili vә xarici günbәz qatları arasındakı fәza XIV-XV әsrlər Orta Asiya türbәlәri ilә eynilәşdirilir və hәmin dövrdә tikildiyi ehtimal edilir.

Mənbələrdə abidənin inşa tarixinin XII əsrin sonu – XIII əsrin əvvəllərinə aid olduğu da bildirilir. Hücrələr məhz bəhs edilən dövrlərdə – XIII-XIV əsrlərdə artıq yenidən bərpa olunub. Gəncə İmamzadəsi ərazisində əsas türbə də daxil olmaqla yeni tikililərin ucaldılması XIV-XV əsrlərdə köhnə abidənin yenidən qurulması nəticəsində həyata keçirilib. XIX әsrin sonu – XX әsrin әvvәllәrindә türbәnin nәinki tәyinatı, hәtta ilkin kompozisiyası dәyişdirilib, abidə әtrafında tikinti işlәri aparılıb vә ziyarәtgah qismәn məscidә çevrilib.

Türbәnin interyerindә sonradan aparılan tәmir zamanı divar qatları öyrәnilib və abidənin VIII әsrdә tikilmәsi sübuta yetirilib.

Müxtəlif vaxtlarda dağıntılara məruz qalan ziyarətgah 1946-cı ildən “İmamzadə” piri kimi fəaliyyət göstərib. 1970-ci illərdə idarə olunması Zaqafqaziya Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin tabeliyinə verilib.

Prezident İlham Əliyevin 1 mart 2010-cu ildə imzaladığı sərəncama əsasən, kompleksdə təmir-bərpa işləri aparılıb, 2016-cı ildə açılışı olub.